احكام قرائت سوره‌هاي قرآن در نماز
کلام نور
إِنَّنِي أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِي وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي
همانا منم خداي يكتا كه هيچ خدايي جز من نيست ، پس مرا عبادت كن و نماز را براي ياد كردن من بر پا دار.
 سوره مباركه طه آيه 14
*مقدمه
تلاوت قرآن عملی بسیار پسندیده و مورد تأکید اولیاء دین است و هر فرد بسته به معرفت و شناخت خود از اين كتاب حيات بخش ، با برنامه ريزي و اختصاص زمان مناسب به تلاوت آيات آن مي پردازد ولي در هر صورت قرائت قرآن ، بخشي از چارچوب نماز را تشكيل مي دهد. بعبارت ديگر ، هر فرد معتقد و دين باور در كنار برنامه روزانه خود براي تلاوت آيات قرآن كريم كه به دلخواه خود تنظيم و اجرا مي نمايد ، هر روز ملزم است حداقل يكصد آيه از قرآن كريم را در نماز تلاوت كند[1] و اين خود باعث توجه بيشتر مسلمانان به قرآن كريم مي شود. امام رضا (عليه السّلام( در حديثي مي فرمايند: «مردم به قرائت (قرآن) در نماز امر شده اند تا مبادا قرآن مهجور و ضايع گردد و از (بي توجهي) محفوظ گرديده و مد نظر قرار گيرد و از بين نرفته و از خاطره ها محو نشود و بخاطر اين (نماز) با سوره حمد و نه سُوَر ديگر آغاز مي گردد چرا كه هر آنچه از خوبي و حكمت در قرآن و هر كلام ديگري جمع شده باشد ، به اندازه (محتواي) سوره حمد نمي شود ...»[2] هر چند خواندن قرآن، فی نفسه، عملی مستحب است، اما فراگیری قرائتِ صحیح سوره هایی که باید در نماز خوانده شود بر هر مسلمانی واجب است.
از این رو در این درس به گوشه ای از احکام قرائت در نماز اشاره خواهیم کرد. لازم به ذکر است از آنجایی که تمام اذکار نماز باید به صورت صحیح خوانده شود، خوانندۀ گرامی نباید تصور کند، خواندن صحیح حمد و سوره برای بجای آوردن یک نماز صحیح کافی است ، بلكه لازم است با مراجعه به کتابهای احکام و استفاده از تجربيات مربيان و اساتيد محترم قرآن كريم، قرائت صحیح اذکار مختلف نماز مانند رکوع، سجده، تشهد و ... را فرا گرفت.
*احكام
1)    در رکعت اوّل و دوّم نمازهای واجب یومیه، انسان باید اوّل سوره حمد و بعد از آن یک سورۀ کامل را بخواند.[3]
2)     در نمازهاي مستحبي خواندن سوره لازم نيست ، هر چند آن نماز بخاطر نذر كردن واجب شده باشد ولي در نمازهاي مستحبي خاص ، كه در روايات خواندن سوره مخصوصي در آن سفارش شده است (مانند نماز وحشت) اگر بخواهد به دستور آن نماز رفتار كرده باشد بايد همان سوره را بخواند.[4]
3)    اگر وقت نماز تنگ باشد یا انسان ناچار باشد که سوره را نخواند مثلاً بترسد که اگر سوره را بخواند دچار صدمه مالي و يا جاني شود، نباید سوره را بخواند و اگر در کاری عجله داشته باشد می‌تواند سوره را نخواند.[5]
4)    اگر سوره را عمداً قبل از حمد بخواند نماز باطل است و اگر اشتباهاً سوره را قبل از حمد بخواند در بين آن یادش بیاید باید سوره را رها کند و بعد از خواندن حمد، سوره را از اوّل بخواند.[6]
5)    اگر حمد و سوره یا یکی از آنها را فراموش کند و بعد از رسیدن به رکوع بفهمد نماز صحیح است.[7]
6)    اگر پيش از آنكه براي ركوع خم شود بفهمد كه حمد و سوره را نخوانده بايد بخواند و اگر بفهمد سوره را نخوانده فقط بايد سوره را بخواند ولي اگر بفهمد حمد تنها را نخوانده بايد اول حمد و بعد آز آن دوباره سوره را بخواند و نيز اگر خم شود و پيش از آن به ركوع برسد ، بفهمد حمد و سوره ، يا تنها سوره را نخوانده بايد بايستد و به همين دستور عمل كند.[8]
7)    دو سورۀ «ضحی» و «انشراح» و همچنین دو سورۀ «فیل» و «قريش» در نماز یک سوره حساب می‌شود.[9]
8)    اگر نمازگزار در نماز واجب يكي از چهار سوره اي را كه سجده واجب دارد از روي عمد بخواند نمازش باطل مي شود.[10]
9)    در نمازهاي مستحبي مي توان بخشي از يك سوره و يا دو يا چند سوره را قرائت نمود.[11]
10)    اگر در نماز غير از سوره «توحيد» و «كافرون» سوره ديگري بخواند تا به نصف نرسيده مي تواند رها كند و سوره ديگري بخواند.[12]
11)    اگر بعد از حمد مشغول خواندن سوره «توحيد» و يا «كافرون» شود نمي تواند آنرا رها كرده و سوره ديگري بخواند.[13]
12)    اگر مقداري از سوره را فراموش كند يا از روي ناچاري مثلاً بخاطر تنگي وقت يا دليل ديگر نشود سوره را اتمام كند مي تواند سوره را رها كند و سوره ديگري بخواند ، هر چند كه از نصف سوره گذشته باشد و يا اينكه مشغول خواندن سوره «توحيد» و يا «كافرون» باشد.[14]
13)    بر مردان واجب است تمامي كلمات حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشاء (حتي حروف آخر كلمات) را با صداي بلند بخواند و بر مرد و زن واجب است حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخواند.[15]
14)    بانوان مي توانند حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشاء را بلند يا آهسته بخوانند ولي اگر نامحرم صدايشان را بشنود بنابر احتياط واجب بايد حمد و سوره را آهسته بخوانند.[16]
15)    اگر در جائيكه بايد نماز را بلند بخواند عمداً آهسته بخواند و يا در جائيكه بايد آهسته بخواند عمداً بلند بخواند نماز باطل است.[17]
16)    اگر از روي فراموشي يا ندانستن مسأله در جائيكه بايد نماز را بلند بخواند آهسته بخواند و يا به عكس ، نمازش صحيح است. اگر بين قرائت حمد و سوره بفهمد اشتباه كرده لازم نيست مقداري را كه خوانده دوباره بخواند.[18]
17)    معيار در تحقق قرائت قرآني و ساير اذكار نماز و صحت آن اينستكه ، آنها را طوري بگويد كه اگر مانع خارجي مانند سرو صدا و همهمه نباشد صداي خودش را بشنود.[19]

اشاره
الف) معيار در تحقق جهر (صداي بلند) يا اخفات (صداي آهسته) كه در مسائل بالا ذكر شده ، ظاهر شدن جوهره صدا و عدم آن مي باشد.[20]
ب(  واجب است پس از اتمام سوره حمد و قبل از شروع به خواندن بسم الله الرحمن الرحيم ، سوره مد نظر را مشخص نمايد (چرا كه بسم الله در هر سوره مختص به همان سوره است) و اگر پس از گفتن بسم الله براي شروع كردن يك سوره از خواندن آن سوره منصرف شد بايد بسم الله را به نيت سوره ديگر تكرار نمايد.[21]
 
نمودار چکیده مطالب

 







استفتائات ویژه
آيا در نماز واجب است بعد از حمد يك سوره كامل خوانده شود؟ يا تلاوت مقداري از قرآن كريم كافيست؟ در فرض اول آيا بعد از قرائت سوره جايز است آيات قرآني خوانده شود؟
 پاسخ مقام معظم رهبري (دام ظله العالي): در نمازهاي واجب يوميه قرائت آياتي از قرآن كريم]يعني بخشي[ از سوره كامل مُجْزي
]و كافي[ نيست ولكن قرائت بعض آيات پس از قرائت]حمد و يك [سوره كامل به عنوان قرآن اشكال ندارد.
استفتائات مقام معظم رهبري ج اول سؤال 483
بيشتر بدانيم
برخي از مستحبات قرائت عبارتند از :
1.    در ركعت اول پيش از قرائت سوره حمد با صداي آهسته استعاذه نمايد.
2.     در دو ركعت اول نماز ظهر و عصر بسم الله الرحمن الرحيم را با صداي بلند بگويد.
3.    ترتيل و شمرده ادا كردن كلمات
4.    وقف در انتهاي آيات
5.    توجه به معاني آيات قرآن كريم
6.    خواندن سوره هايي كه در روايات اهل بيت خواندن آنها در نمازهاي واجب سفارش شده است (براي آشنايي با اين سوره ها به كتاب عروه الوثقي ج1 ص508 باب مستحبات قرائت مراجعه فرماييد(
7.    گفتن الحمد لله رب العالمين پس از اتمام حمد در نماز فرادي و جماعت بوسيله مأموم
8.    در تمام نمازها در ركعت اول سوره قدر و در ركعت دوم سوره توحيد را بخواند
 
  برخي از مكروهات قرائت عبارتند از :
1.    نخواندن سوره توحيد در نمازهاي پنجگانه
2.    خواندن يك سوره مشخص در هر دو ركعت (البته سوره توحيد از اين قاعده مستثني است و مي توان آنرا در  تمامي نمازها تكرار كرد(
3.    خواندن سوره توحيد با يك نفس
 برگرفته از كتاب عروه الوثقي ج1 ص507 تا 510  فصل قرائت
 


پي نوشت
________________________________________
[1]   . هر مسلمان در هر يك از پنج وعده نماز لازم سوره حمد را همراه با يكي از سوره هاي قرآن را در دو ركعت ابتدايي ، تلاوت كند و از آنجايي كه سوره حمد 7 آيه و كوتاهترين سوره هاي قرآن 3 آيه دارند ، در هر ركعت ده آيه و در هر وعده حداقل بيست آيه بايد تلاوت شود.
[2]  . العاملي ، محمد بن الحسن ، وسائل الشيعه ، جلد 2 صفحه 733 حديث 3
[3]  . بنی‌هاشمی خمینی سید محمد حسن ، توضیح المسائل مراجع، ج1، ص 513 مسأله 978 مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، ، فاضل ،‌ صافي گلپايگانيو طبق نظر حضرات آيات بهجت ، تبريزي و ‌سيستاني بنابر احتياط واجب يك سوره كامل را بخواند.
[4]  . همان ، صفحه 516 مسأله 986 مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، تبريزي ،‌سيستاني ، فاضل ،‌ مكارم شيرازي ، شبيري زنجاني.
[5]  . همان، ص514 مسأله 979 مطابق با نظر حضرات آيات امام خميني ، بهجت ، فاضل ، سيستاني ، مكارم و تبريزي.
[6]  . بنی‌هاشمی خمینی سید محمد حسن ، توضیح المسائل مراجع، ج1، ص 514 مسأله 980. مطابق با نظر حضرات آيات امام خميني ، بهجت ، فاضل ، سيستاني ، مكارم و تبريزي (طبق نظر آيت الله العظمي شبيري زنجاني و بعد از حمد مستحب است سوره را دوباره بخواند)
[7]  . همان، ص514 مسأله 981 مطابق با نظر حضرات آيات امام خميني ، فاضل ، سيستاني ، مكارم ، تبريزي و شبيري زنجاني و طبق نظر حضرت آيت الله العظمي بهجت بايد دو سجده سهو بخاطر فراموش كردن قرائت بجا آورد.
[8]  . همان ، ص 514 مسأله 982 مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، تبريزي ،‌سيستاني ، فاضل ،‌ مكارم شيرازي و صافي گلپايگاني حضرت آيت الله العظمي بهجت در اين مسأله فتواي خاصي دارند كه مقلدان ايشان به رساله توضيح المسائل ايشان مراجعه نمايند.
[9]  . همان، ص513 مسأله 978 و عروه الوثقي  *مطابق فتوای آیات عظام: امام خميني ، بهجت، تبریزی، صافی گلپايگاني، طبق فتواي حضرت آيت الله العظمي سيستاني (بنابراحتیاط واجب) حكم يك سوره را دارند.
[10]  . همان ، ص 515 مسأله 983 مطابق با نظر حضرات آيات امام خميني ، فاضل ، صافي گلپايگاني و طبق فتواي حضرات آيات بهجت و تبريزي بنابراحتياط واجب باطل مي شود. ساير مراجع درباره بطلان نماز ، در اين حالت فتاوي مختلفي دارند. همچنين مراجع عظام تقليد فوق الذكر غالباً در مورد فردي كه سهواً سوره سجده دار (عزائم) را در نماز تلاوت مي كند مي فرمايند چنانچه به نصف سوره نرسيده بايد آنرا رها كند. در مورد فردي كه سهواً نيمي از سوره سجده دار را تلاوت كند اتفاق نظر ندارند.
[11]  . مطابق با فتواي حضرت امام خميني ، عروه الوثقي جلد 1 صفحه 495 مسأله 5 و 11
[12]  . بني هاشمي خميني سيد محمد حسن ، توضيح المسائل مراجع ج1 ص 517 مسأله 990 مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، فاضل ، مكارم ، تبريزي ، بهجت و سيستاني.
[13]  . همان ، مسأله 988 مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، فاضل ، مكارم ، تبريزي ، بهجت ، سيستاني و شبيري زنجاني.
[14]  . همان ، ص518 مسأله 991  مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، فاضل ، مكارم ، تبريزي ، بهجت ، صافي گلپايگاني و شبيري زنجاني. مطابق با نظر حضرت آيت الله العظمي سيستاني در صورتيكه بخشي از سوره را فراموش كند مي تواند به همان مقدار كه خوانده اكتفا كند و مطابق با نظر حضرت آيت الله العظمي بهجت در صورتيكه بخاطر فراموشي يا مشكل ديگر به هيچ وجه نتواند سوره را كامل كند احتياط مستحب است در صورت امكان در غير از روز جمعه به سوره توحيد و كافرون و در روز جمعه به سوره جمعه و منافقون عدول نمايد.
[15]  . همان ، مسأله 992 و 993 مطابق با فتواي تمامي مراجع عظام ، مطابق با فتواي حضرت آيت الله العظمي سيستاني بنابر احتياط واجب بر مردان واجب است ... و بنابر احتياط واجب بر زن و مرد واجب است ...
[16]  . همان ، مسأله 994 مطابق با فتواي حضرات آيات امام خميني ، تبريزي ، فاضل ، صافي گلپايگاني و مطابق با فتواي آيات عظام شبيري زنجاني و مكارم شيرازي بنابر احتياط مستحب ، مطابق با نظر آيت الله العظمي بهجت در مواردي كه شنيده شدن صداي او توسط نامحرم موجب حرام شود مثلاً ترس از فتنه و لذت بردن ، بنابر اظهر بايد آهسته بخواند. آيت الله العظمي سيستاني مانند فتواي آيت الله العظمي بهجت ... بنابر احتياط واجب آهسته بخوانند. (فتواي آيت الله العظمي سيستاني از مسائل المنتخبه مسأله 280 نقل شده است)
[17]  . همان ، صفحه 519 مسأله 995 مطابق با فتواي تمامي مراجع عظام تقليد . مطابق با فتواي آيت الله العظمي سيستاني بنابر احتياط نمازش باطل است
[18]  . همان ، مطابق با نظر حضرات آيات عظام امام خميني ، فاضل ، تبريزي ، سيستاني ، صافي گلپايگاني و شبيري زنجاني . طبق نظر حضرت آيت الله العظمي مكارم شيرازي در صورتيكه در ياد گرفتن مسأله كوتاهي كرده باشد بنابر احتياط واجب بايد نماز را اعاده كند.
[19]  . همان ، صفحه505 مسأله 952 مطابق با فتواي تمامي مراجع عظام تقليد.
[20]  . يزدي سيد محمد كاظم ، عروه الوثقي جلد اول صفحه 498 مسأله 26
[21]  . مطابق با فتواي امام خميني در عروه الوثقي جلد اول صفحه 495 مسأله 11 و فتواي آيت الله العظمي بهجت در وسيله النجاه جلد اول صفحه 202 مسأله 7 . حضرت آيت الله العظمي سيستاني بنابر احتياط مستحب قبل از بسم الله سوره را تعيين نمايد ، مسائل المنتخبه صفحه 122 مسأله 274